گواتر چیست؟ علت، علائم، نحوه تشخیص و درمان!

بیماری گواتر چیست؟

در بیماری گواتر غده تیروئید به‌صورت غیر طبیعی بزرگ می‌شود. بیشتر بیماران مبتلا به گواتر درد احساس نمی‌کنند. بسته به اندازه گواتر، علائم بیماری می‌تواند متفاوت باشد. شایع‌ترین علائم گواتر، وجود یک توده در گردن است. وقتی آن را لمس می‌کنید احساس می‌کنید که بافت چربی نبوده و سفت است. علائم دیگر گواتر بزرگ ممکن است شامل حس توده در گلو، مشکل در قورت‌دادن، مشکل در تنفس و حتی در موارد شدید، تغییرات صدا و حتی فلج شدن تارهای صوتی باشد. از جمله راه‌های درمان گواتر، جراحی تیروئید است.

در ادامه مطلب درباره علت گواتر، نحوه تشخیص و درمان گواتر بیشتر صحبت می‌کنیم.

علت گواتر

شایع‌ترین علت گواتر کمبود ید است که در مناطقی است که مصرف ید در رژیم غذایی کم است یا اصلاً وجود ندارد بیشتر دیده می‌شود. این مشکل  نیز در سراسر جهان، شایع است. در ایالات متحده نیز تا قبل از مصرف ید این مسئله بسیار شایع بود. پس از مصرف ید، شیوع گواتر در ایالات متحده به‌شدت کاهش‌یافته است.

امروزه، علت ایجاد گواتر به‌ دلیل عواملی مانند تولید بیش از حد هورمون تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)، کم‌شدن تولید هورمون تیروئید (هیپوتیروئیدی) یا وجود چندین توده در غده تیروئید (گواتر چندگانه) است.

به طور کلی عوامل زیر زمینه ‌ساز بروز بیماری گواتر هستند:

کمبود ید:

در برخی مناطق جهان هنوز کمبود ید در رژیم غذایی وجود دارد، اما در بسیاری از کشورها افزودن ید در رژیم غذایی باعث کاهش این بیماری شده است.

بزرگ ‌شدن بافت طبیعی تیروئید:

دلیل ایجاد گواتر تیروئیدی به‌خوبی مشخص نیست. این شرایط به نام هیپرپلازی فولیکولار (سلول فولیکولار سلول طبیعی تیروئید) شناخته می‌شود. هر دو هیپرپلازی فولیکولار و آدنوم‌های فولیکولار به‌وضوح سرطانی نیستند و نیاز به جراحی ندارند مگر اینکه باتوجه ‌به اندازه‌ای که دارند علائمی را ایجاد کنند.

کیست‌ تیروئید:

کیست‌ تیروئید حفره‌هایی پر از مایع هستند که در اثر آدنوم‌های تخریب‌شده تیروئید، کیست‌های مادرزادی یا تولید بیش از حد مایع تولید شده توسط تیروئید به نام کلوئید ایجاد می‌شوند.

بیماری‌های التهابی تیروئید (تیروئیدیت)

بیماری هاشیموتو یک شرایط التهابی مزمن غده تیروئید است که به علت یک فرایند خودایمنی آنتی‌بادی‌های خودکار به تیروگلوبولین (پروتئین طبیعی توسط غده تیروئید تولید شده) آسیب می‌زنند. هاشیموتوتیروئیدیت معمولاً با کاهش تولید هورمون تیروئیدی به نام هیپوتیروئیدی مرتبط است. همچنین ممکن است همراه با تشکیل توده‌های مشابه توده‌های تیروئیدی باشد. این توده‌ها مشابه توده‌های تیروئیدی نگران‌کننده نیستند.

گواتر چندگانه یا گواتر مولتی ندولار

گواتر چندگانه شامل چندین توده تیروئیدی است. علت گواتر چندگانه مشخص نیست، اما در برخی موارد ممکن است زمینه ارثی شدید در بیماران مبتلا به گواتر وجود داشته باشد. در بیماران مبتلا به گواتری چندگانه، گواتر می‌تواند بسیار بزرگ باشد و از گردن تا داخل حفره سینه گسترش یابد.

سرطان تیروئید

اگرچه احتمال اینکه یک توده تیروئیدی سرطانی باشد بسیار کم است، اما موارد زیر با افزایش خطر بدخیمی سرطان تیروئید مرتبط هستند:

• سن کمتر از ۳۰ سال
• سن بیشتر از ۵۰ سال
• در مردان بیشتر از زنان مشاهده می‌شود.
• زمینه ارثی شدید از سرطان تیروئید
• زمینه ارثی شدید از سایر سرطان‌های اندوکرین
• توده‌های تیروئیدی خیلی بزرگ
• خشکی صدا

جراحی سرطان تیروئید در بعضی شرایط بسیار ضروری است. برای اطلاع از این شرایط روی لینک درج شده کلیک کنید.

علائم گواتر چیست؟

بیشتر گواترها علائمی ایجاد نمی‌کنند، اما اگر بسیار بزرگ شود، علائم ظاهر می‌شوند. در واقع، گواترهایی که به‌صورت کوچک نمایان می‌شوند توسط پزشکان با بررسی معمولی گردن بیمار یا با استفاده از انواع پرتو ایکس یا اسکن تشخیص داده می‌شوند. علائم زمانی ایجاد می‌شوند که گواتر به‌اندازه‌ای بزرگ شود که بر سایر ساختارهای گردن فشار اعمال کند.

بیماران مبتلا به گواتر  بزرگ‌تر تیروئیدی عمدتاً علائم زیر را مشاهده می‌کنند:

• توده یا تومور در گردن
• حس فشار ناخوشایند در لوله تنفسی یا نای
• مشکل در قورت‌ دادن و بلعیدن
• تولید اضافی هورمون تیروئید، تیروکسین که علائم زیر را به وجود می‌آورد:

– کاهش شدید وزن

– حس حساسیت به گرما

– لرزش

– عصبانیت

– ضربان قلب نامنظم یا سریع

درمان‌ گواتر تیروئیدی

در شرایطی که سونوگرافی با بیوپسی یا بدون آن نشان دهد که بیمار دارای گواتر تیروئیدی کوچک و خوش‌خیم است، علائم کمی دارد یا بیمار هیچ علائمی ندارد، پزشک ممکن است تنها بیمار را تحت ‌نظر داشته باشد. در این صورت لازم است بیمار آزمایش‌های خون تیروئید، سونوگرافی و معاینه حضوری را تقریباً هر یک سال انجام دهد.

اگر اندازه گواتر تیروئید افزایش یابد یا علائم دیگری ایجاد شود، ممکن است روش‌های دیگری استفاده شود. گواترهای کوچک تیروئیدی که در طی سال‌ها تغییر نمی‌کنند ممکن است هرگز به هیچ درمانی نیاز نداشته باشند. از جمله راه‌های درمان بیماری گواتر عبارتند از:

درمان با هورمون تیروئید

اگر کم‌کاری تیروئید دارید، پزشک برای شما هورمون تیروئید را به شکل قرص یا کپسول تجویز می‌کند. انواع مختلفی از قرص‌های هورمون تیروئید وجود دارد که پزشکان ممکن است برای مقابله با سطح پایین هورمون تجویز کنند. در واقع، تجویز هورمون تیروئید می‌تواند تولید هورمون محرک تیروئید (TSH) غده هیپوفیز را کاهش دهد و در نتیجه رشد بافت تیروئید را کم کند. در بسیاری از موارد، زمانی که بیماران کم‌کاری تیروئید دارند، اندازه گواتر آن‌ها کوچک‌تر از حد معمول می‌شود.

اگر پرکاری تیروئید دارید، پزشک احتمالاً دارویی برای کنترل پرکاری تیروئید برای شما تجویز خواهد کرد. دو دارو وجود دارد که معمولاً برای کنترل پرکاری تیروئید تجویز می‌شود. اولی متیمیزول و دومی پروتیوراسیل (PTU) است. این داروها باید توسط متخصصان غدد تجویز شوند که نحوه عملکرد این داروها و عوارض جانبی احتمالی و عوارض استفاده از آنها توضیح داده شود. از این داروها می‌توان برای آماده‌سازی بیماران برای موارد زیر استفاده کرد:

• درمان با ید رادیواکتیو
• عمل جراحی
• مشاهده گواتر بیمار

اگر یک بیمار التهابی گواتر هستید، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند که التهاب را درمان می‌کنند. آسپرین، کورتیکواستروئیدها (استروئیدها) و هم داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی ممکن است برای گواتر تیروئید مرتبط با علل خودایمنی یا سایر علل التهابی تجویز شوند.

درمان گواتر با ید رادیواکتیو:

• در شرایطی که گواتر تیروئید با تولید بیش از حد هورمون تیروئید همراه است استفاده می‌شود.
• به‌صورت خوراکی مصرف می‌شود.
• درمان RAI اغلب منجر به کاهش اندازه گواتر می‌شود.
• در درازمدت معمولاً منجر به نیاز مادام‌العمر بیمار به داروهای جایگزین هورمون تیروئید می‌شود.

بیشتر بخوانید:

نکاتی که باید قبل از ید درمانی بدانید!

درمان گواتر با جراحی تیروئید

در صورت وجود علائم زیر عمل جراحی گزینه بهتری است:

• گواتر تیروئید بزرگ است. (توده قابل‌مشاهده در گردن)
• باعث فشار به لوله تنفس یا لوله بلع می‌شود.
• گواتر منجر به تولید بیش از حد هورمون تیروئید میشود.
• وجود ندول‌های تیروئیدی که دارای FNAهای نامشخص یا مشکوک به سرطان هستند.
• گواتر چند ندولار بوده و باعث بروز علائم شود.
• گواتر تیروئیدی که پس از درمان ید رادیواکتیو RAI پیشرفت کرده یا همچنان باعث بروز علائم می‌شود.

تشخیص گواتر چگونه است؟

سونوگرافی

تشخیص گواتر تیروئید با یک معاینه کامل سونوگرافی از کل غده تیروئید و غدد لنفاوی گردن انجام می‌شود. سونوگرافی شما را در معرض هیچ تابشی قرار نمی‌دهد. از امواج صوتی برای بررسی ساختارهای مهم گردن استفاده می‌شود.

بیوپسی FNA

بیوپسی سوزنی روش دیگری از سونوگرافی است که تنها در صورتی استفاده می‌شود که توده‌ای در گواتر تیروئید وجود داشته باشد که مشکوک به بدخیمی باشد. فرایند به‌دست‌آوردن نمونه کوچک از سلول‌ها سیتولوژی آسپیراسیون با سوزن ریز (FNA) نامیده می‌شود.

در این روش از سونوگرافی برای دیدن غده تیروئید و غده لنفاوی گردن استفاده می‌شود. در طول بیوپسی، سونوگرافی به آنها کمک می‌کند تا مطمئن شوند که نمونه‌های FNA را از نواحی مناسب دریافت می‌کنند.

FNA  به‌طورکلی بر روی تمام گره‌های تیروئیدی که به‌اندازه کافی بزرگ هستند انجام می‌شود. این بدان معنی است که آنها از حدود ۱ سانتی متر (حدود ۰٫۵ اینچ) بزرگ‌تر هستند.

بیوپسی FNA از غدد لنفاوی متورم یا غیرطبیعی در گردن باعث تشخیص دقیق‌تر می‌شود. در این روش سلول‌های ناحیه مشکوک بدون برش یا درد برداشته می‌شوند و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند.

نکات بیوپسی گواتر

• این نوع بیوپسی معمولاً در مطب یا کلینیک پزشک انجام می‌شود.
• ممکن است قبل از بیوپسی، بی‌حسی موضعی (داروی بی‌حس‌کننده) به پوست روی ندول تیروئید تزریق شود.
• پزشک شما یک سوزن نازک و توخالی را مستقیماً در هر گره مشکوک غالب در گواتر تیروئید قرار می‌دهد تا برخی از سلول‌ها و احتمالاً چند قطره مایع را داخل سرنگ کند.
• پزشک معمولاً این کار را ۲ یا ۳ بار دیگر تکرار می‌کند و از چندین ناحیه ندول نمونه می‌گیرد.
• سپس محتویات سوزن و سرنگ روی یک لام شیشه‌ای قرار داده می‌شود و سپس نمونه‌های FNA به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. نمونه در آنجا توسط سیتولوژیست متخصص زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا ببیند سلول‌ها،  بدخیم، خوش‌خیم یا سرطانی به نظر می‌رسند.

خونریزی در محل بیوپسی به جز در افراد مبتلا به اختلالات خونریزی  بسیار نادر است. حتی زمانی که این اتفاق می‌افتد، خونریزی تقریباً همیشه بسیار محدود است. اگر مشکلات خونریزی دارید یا داروهایی مصرف می‌کنید که می‌توانند بر خونریزی تأثیر بگذارند، مانند آسپرین یا داروهای رقیق‌کننده خون، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.

• گاهی اوقات بیوپسی FNA نیاز به تکرار دارد؛ زیرا ممکن است نمونه‌ها حاوی سلول‌های کافی نباشند.
• اکثر بیوپسی‌های FNA نشان می‌دهد که گواترهای تیروئید خوش‌خیم هستند.
• به‌ندرت، بیوپسی FNA ممکن است خوش‌خیم باشد، حتی اگر تشخیص سرطان تیروئید واقعاً وجود داشته باشد