پرکاری تیروئید چیست؟| علائم + تشخیص + راه‌های درمان

همه آنچه درباره پرکاری تیروئید باید بدانید!

تیروئید یک غده پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن قرار دارد. وظیفه غده تیروئید ترشح هورمون‌های مختلفی است که رشد و متابولیسم بدن را کنترل می‌کنند. برای آنکه هورمون‌های تیروئید کافی درون خون ترشح شود، لازم است این غده کوچک عملکرد متعادل و نرمالی داشته باشد. کم کاری و پرکاری تیروئید، دو مورد از رایج‌ترین مشکلات تیروئید هستند که افراد بسیاری در سراسر جهان با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند.

پرکاری تیروئید به مراتب وضعیت پیچیده‌تری است که مستلزم مداخله پزشکی فوری است. بدون درمان بموقع و مناسب، تیروئید پرکار می‌تواند به عوارض شدید و غیر قابل جبرانی منجر شود. در بخش‌های زیر، همه آنچه درباره پرکاری تیرویید باید بدانید گردآوری شده است.

پرکاری تیروئید چیست؟

تیروئید غده‌ای است که در گردن و نزدیک پایه گلو قرار دارد. غده تیروئید هورمون‌هایی می سازد که به کنترل برخی از فرآیندهای متابولیک بدن مانند ضربان قلب، فشار خون، دمای بدن و وزن کمک می‌کنند. پرکاری تیروئید (که گاهی اوقات تیروتوکسیکوز یا تیروئید پرکار نامیده می‌شود) وضعیتی است که در آن غده تیروئید بیش از حد فعال است و هورمون‌های تیروئید بیش از حد تولید یا ترشح می‌کند. هورمون‌های اصلی تیروئید شامل تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) هستند.

علائم پرکاری تیروئید چیست؟

پرکاری تیروئید علائم بسیاری دارد و می تواند کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد. علائم پرکاری تیروئید ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. رایج‌ترین علائم و نشانه‌های تیروئید پرکار عبارتند از:

• ضربان قلب سریع (تپش قلب)
• اشکال در تنفس
• احساس لرزش
• عصبی بودن، تحریک پذیری، نوسانات خلقی و کاهش تمرکز
• ناباروری و از دست دادن علاقه به رابطه جنسی
• خارش پوست همراه با نواحی برجسته و خارش دار که کهیر نامیده می‌شود.
• شل شدن ناخن‌ها
• مشکلات قاعدگی، به خصوص دوره‌های سبک‌تر یا عدم وجود پریود
• آلوپسی یا ریزش موی تکه‌ای
• قرمزی در کف دست
• کاهش وزن ناگهانی
• افزایش اشتها
• اسهال و اجابت مزاج مکرر
• تغییرات بینایی
• پوست نازک، گرم و مرطوب
• عدم تحمل گرما و تعریق زیاد
• مشکلات خواب
• تورم و بزرگ شدن گردن ناشی از بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)
• ریزش مو و شکننده و نازک شدن مو
• بیرون زدگی چشم (که در بیماری گریوز دیده می‌شود)
• ضعف عضلانی

بیشتر بخوانید: ۸ علائم پرکاری تیروئید در مردان!

علت ایجاد پرکاری تیروئید

علل مختلفی برای ایجاد پرکاری تیروئید وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

بیماری گریوز:

این یک اختلال خود ایمنی و شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است. بیماری گریوز زمانی اتفاق می‌افتد که یک آنتی بادی، تیروئید را بیش از حد تحریک کند. این بیماری اغلب در زنان جوان تا میانسال دیده می‌شود و در بسیاری از مواقع جنبه ارثی دارد.

گواتر ندولی یا سمی:

این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند توده (ندول) غده تیروئید بیش از حد فعال شوند. علت دقیق ایجاد گواتر سمی هنوز مشخص نیست.

تیروئیدیت:

عفونت یا مشکل سیستم ایمنی می‌تواند باعث تورم تیروئید و نشت هورمون‌ها به جریان خون شود. در این وضعیت، تیروئید بدون هیچ دلیل مشخصی متورم شده و به طور موقت باعث پرکاری تیروئید می‌شود. سپس تیروئید اغلب کم کار خواهد شد.

پرکاری تیروئید ممکن است به دلایل دیگری نیز رخ دهد که عبارتند از:

• مصرف بیش از حد داروهای هورمون تیروئید برای درمان کم کاری تیروئید
• دریافت ید بیش از حد در رژیم غذایی
• داشتن یک تومور غیر سرطانی (خوش خیم) در غده هیپوفیز که باعث پرکاری تیروئید می‌شود.
• بارداری: فعالیت و عملکرد غده تیروئید در بارداری تغییر می‌کند و در برخی مواقع ممکن است هورمون بیش از حد تولید کند. پرکاری تیروئید در بارداری می‌تواند یک وضعیت موقتی باشد و یا حتی پس از بارداری نیز ادامه یابد. در هر صورت پرکاری تیروئید در بارداری، یک وضعیت جدی است و برای جلوگیری ازعوارض ناخوشایند بر جنین و مادر به مداخله پزشکی فوری نیاز دارد.

چه کسانی در معرض خطر پرکاری تیروئید قرار دارند؟

ریسک فاکتورهای زیر می‌تواند احتمال ابتلا به پرکاری تیروئید را افزایش دهد:

• جنسیت مونث
• سن بالای ۶۰ سال
• سابقه ابتلا به مشکلات تیروئید
• سابقه خانوادگی مشکلات تیروئید
• ابتلا به دیابت نوع ۱
• دریافت ید بیش از حد از طریق مواد غذایی یا داروهای حاوی ید
• دوره بارداری یا شیردهی

تشخیص پرکاری تیروئید

روش‌های مختلفی برای تشخیص پرکاری تیروئید وجود دارد. متخصص با توجه به وضعیت سلامتی و شدت علائم شما ممکن است از یک یا ترکیبی از چند روش زیر استفاده نماید.

• معاینه فیزیکی از گردن بیمار برای بررسی اینکه آیا غده تیروئید بزرگتر از حد طبیعی است یا خیر.
• آزمایش خون برای بررسی سطوح بالای هورمون تیروئید در بدن فرد
• آزمایشات تصویربرداری برای بررسی غده تیروئید

معاینه فیزیکی برای تشخیص تیروئید پرکار

اگر علائم پرکاری تیروئید داشته باشید، پزشک در طی معاینه فیزیکی شما موارد زیر را بررسی خواهد کرد:

• غده تیروئید: پزشک به آرامی غده تیروئید را از قسمت بیرونی گردن لمس می‌کند تا ببیند که آیا بزرگ، ناهموار یا حساس به لمس است یا نه.
• چشم‌ها: پزشک ممکن است چشمان شما را از نظر تورم، قرمزی، برآمدگی و سایر علائم بیماری چشم گریوز بررسی کند.
• قلب: متخصص با استفاده از گوشی پزشکی به ریتم قلب شما گوش می‌دهد تا ضربان قلب سریع یا نامنظم را چک کند.
• دست‌ها: ممکن است پزشک از شما بخواهد که دست‌های خود را دراز کنید تا ببیند آیا لرزش دارند یا خیر. همچنین او ممکن است ناخن‌ها و کف دست شما را نیز بررسی کند.
• پوست: پزشک، پوست شما را از نظر گرمی و رطوبت بررسی می‌کند.

آزمایش خون برای تشخیص پرکاری تیروئید

رایج‌ترین و مطمئن‌ترین روش تشخیص تیروئید پرکار، انجام آزمایش خون است که با عنوان تست عملکرد تیروئید شناخته می‌شود. در پرکاری تیروئید، سطح هورمون‌های تیروئید T3 و T4 بالاتر از حد طبیعی است و هورمون محرک تیروئید (TSH) کمتر از حد طبیعی خواهد بود.

تست‌های تصویربرداری برای تشخیص پرکاری تیروئید

نگاه دقیق‌تر به غده تیروئید می‌تواند به پزشک کمک کند تا پرکاری تیرویید و علت احتمالی آن را تشخیص دهد. موارد زیر رایج‌ترین تست‌های تصویربرداری برای تشخیص پرکاری تیروئید هستند:

• آزمایش جذب ید رادیواکتیو: (RAIU) برای این آزمایش، دوز کوچک و مطمئنی از ید رادیواکتیو (که رادیو ردیاب نیز نامیده می‌شود) را از طریق دهان مصرف می‌کنید تا مشخص شود تیروئید شما چه مقدار از آن را جذب می‌کند. پس از مدت زمان معینی (معمولا ۶ و ۲۴ ساعت بعد) پزشک گردن‌تان را با دستگاهی به نام کاوشگر گاما اسکن می‌کند تا ببیند تیروئید شما چه مقدار از ید رادیواکتیو را جذب کرده است. اگر تیروئید مقدار زیادی ید رادیواکتیو جذب کرده باشد، به این معنی است که غده تیروئید بیش از حد تیروکسین (T4) تولید می‌کند. در اینصورت به احتمال زیاد بیماری گریوز یا ندول‌های تیروئید دارید.
• اسکن تیروئید: در این روش علاوه بر اندازه گیری میزان رادیواکتیویته جذب شده توسط تیروئید، یک دوربین مخصوص (دوربین گاما) چندین عکس از گردن شما می‌گیرد؛ برای این عکسبرداری لازم است روی یک میز دراز بکشید و سر خود را به سمت عقب متمایل کنید. مواد رادیواکتیو باعث می‌شود که تمام یا قسمت‌های خاصی از تیروئید بر روی صفحه نمایش «روشن» به نظر برسد. پزشک ممکن است از اسکن تیروئید برای تشخیص توده‌ها یا گره‌های تیروئید، التهاب، تورم، گواتر یا سرطان تیروئید استفاده کند.
• سونوگرافی تیروئید: سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از غده تیروئید استفاده می‌کند. این یک روش غیر تهاجمی است که به پزشک اجازه می‌دهد تا غده تیروئید را روی یک صفحه نمایش ببیند. متخصص ممکن است از این تست برای جستجوی گره‌های تیروئیدی استفاده کند.

درمان پرکاری تیروئید

روش‌های مختلفی برای درمان پرکاری تیروئید وجود دارد. پزشک با توجه به سن، سلامت کلی بیمار، نوع پرکاری تیروئید و شدت علائم می‌تواند بهترین گزینه درمانی را توصیه نماید. گزینه‌های درمانی پرکاری تیروئید شامل موارد زیر هستند.

داروهای ضد تیروئید:

متی مازول (تاپازول) و پروپیل تیواوراسیل (PTU) مانع تولید هورمون‌های بیش از حد توسط غده تیروئید می‌شوند. این داروها معمولاً علائم شما را در عرض چند هفته یا چند ماه کاهش می‌دهند، اگرچه احتمالاً برای کمک به کاهش احتمال عود باید تا ۱۸ ماه از آنها استفاده کنید. متی مازول عوارض جانبی کمتری دارد بنابراین بیشتر تجویز می‌شود. عوارض جانبی شامل واکنش‌های آلرژیک مانند راش یا خارش هستند. تا ۳ درصد از افرادی که داروهای ضد تیروئید مصرف می‌کنند، به واکنش‌های آلرژیک دچار می‌شوند.

این داروها در موارد نادر می‌توانند باعث شوند که بدن گلبول‌های سفید کمتری بسازد، وضعیتی که آگرانولوسیتوز نامیده می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود که احتمال ابتلا به عفونت افزایش یابد. در موارد بسیار نادر این داروها می‌توانند به کبد صدمه بزنند بنابراین اگر علائمی مانند زردی پوست یا چشم، خستگی، تب، گلودرد یا درد در ناحیه شکم داشتید، فوراً با پزشک تماس بگیرید.

مسدود کننده‌های بتا:

این داروها سطح هورمون تیروئید را درمان نمی‌کنند اما می‌توانند به علائمی مانند اضطراب، لرزش یا ضربان قلب سریع کمک کنند. بتا بلاکرها بر نحوه عملکرد هورمون تیروئید بر روی بدن شما تأثیر می‌گذارند. آنها اغلب برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند. عوارض جانبی ممکن است شامل سردرد، سرگیجه و مشکلات گوارشی باشد.

ید درمانی با ید رادیواکتیو:

شما مقدار کمی ید رادیواکتیو را به شکل کپسول می‌بلعید. سلول‌های تیروئید پرکار ید رادیواکتیو را جذب می‌کنند و از بین می‌روند. این امر باعث می‌شود تیروئید کوچک شود و سطح هورمون تیروئید کاهش یابد. ممکن است لازم باشد این درمان را بیش از یک بار انجام دهید.

از آنجا که مصرف این دارو باعث کُند شدن تیروئید می‌شود، ممکن است به کم کاری تیروئید نیز منجر شود. درمان کم کاری تیروئید راحت‌تر از پرکاری تیروئید است؛ کافی است یک بار در روز یک قرص هورمونی مصرف کنید. بیش از ۶۰ سال است که پزشکان از ید رادیواکتیو برای درمان تیروئید پرکار استفاده می‌کنند. ید درمانی به طور کلی بی خطر در نظر گرفته می‌شود و برای درمان بیش از ۷۰ درصد از بزرگسالان مبتلا به این بیماری استفاده می‌شود.

عمل جراحی پرکاری تیروئید:

اگر تیروئید پرکار به درمان دارویی پاسخ ندهد یا شدت پرکاری تیروئید در حدی باشد که درمان دارویی گزینه مناسبی نباشد، در اینصورت ممکن است متخصص تمام یا بخشی از غده تیروئید را بردارد. به این عمل تیروئیدکتومی می‌گویند. ممکن است لازم باشد قبل از جراحی تیروئید برای جلوگیری از عوارض، داروهای ضد تیروئید مصرف کنید. پس از جراحی ممکن است به کم کاری تیروئید مبتلا شوید و به مصرف مکمل‌های هورمونی نیاز داشته باشید.

اگر غدد پاراتیروئید شما نیز برداشته شود، ممکن است لازم باشد برای تنظیم سطوح کلسیم خون تا مدت مشخصی مکمل کلسیم مصرف کنید. جراحی تیروئید در صورتیکه توسط یک پزشک کم تجربه انجام شود، می تواند به تارهای صوتی و غدد پاراتیروئید آسیب برساند. اما اگر تمام جوانب امر توسط جراح سنجیده شده و از ابزارهای استاندارد و پیشرفته در حین عمل استفاده شود، احتمال بروز عوارض جانبی تا حد بسیار زیادی کاهش خواهد یافت.

چه زمان به جراح تیروئید مراجعه کنیم؟!

داروهای درمان تیروئید پرکار همانطور که گفتیم عوارض جانبی به دنبال دارند که در اکثر مواقع عمل تیروئید را به بهترین گزینه درمان این بیماری تبدیل می‌کنند. در نتیجه توصیه می‌شود بیماران متبلا به تیروئید پر کار علاوه بر تحت درمان بودن توسط متخصصان داخلی حتما جهت ویزیت و مشاوره به جراح تیروئید مراجعه بفرمایند.

بیشتر بخوانید: چگونه بهترین جراح تیروئید را انتخاب کنیم؟

درمان تیروئید پرکار چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان لازم برای درمان پرکاری تیروئید به علت ایجاد آن بستگی دارد. اگر پزشک تصمیم بگیرد که تیروئید پرکار را با داروهای ضد تیروئید (متی مازول یا پروپیل تیوراسیل) درمان کند، سطح هورمون تیروئید باید در عرض ۶ تا ۱۲ هفته به سطح سالم کاهش یابد.

همچنین پزشک ممکن است دوزهای بالایی از قطره ید (غیر رادیواکتیو) را تجویز نماید که سطح تیروئید را طی ۷ تا ۱۰ روز عادی می‌کند. با این حال، این یک راه حل کوتاه مدت است و به احتمال زیاد به راه حل دائمی‌تری مانند جراحی نیاز خواهد بود. در واقع جراحی تیروئید، یک راه حل دائمی برای تیروئید پرکار در نظر گرفته می‌شود.

عوارض عدم درمان پرکاری تیروئید چیست؟

تیروئید پرکار می‌تواند قسمت‌های زیادی از بدن را تحت تأثیر قرار دهد. اگر تیروئید پرکار دارید، سیستم‌های مختلف بدنی از سیستم قلبی عروقی گرفته تا سیستم اسکلتی (استخوان‌ها) می‌توانند تحت تأثیر قرار گیرند. اگر پرکاری تیروئید بدون درمان رها شود یا به خوبی درمان نشود، عوارض ناخوشایند زیر ممکن است اتفاق بیفتد:

• طوفان تیروئید که به عنوان بحران تیروتوکسیک نیز شناخته می‌شود، یک عارضه حاد و بسیار خطرناک پرکاری تیروئید است که خود را با درگیری چند سیستمی نشان می‌دهد. با وجود پیشرفت‌‌های قابل توجه در روش‌های درمانی و اقدامات احتیاطی، مرگ و میر مرتبط با طوفان تیروئید بین ۸ تا ۲۵ درصد تخمین زده می‌شود.
• مشکلات قلبی، مانند ریتم غیر طبیعی یا نارسایی قلبی
• فیبریلاسیون دهلیزی
• سکته مغزی
• استخوان‌های ضعیف و شکننده (پوکی استخوان)
• مشکلات بارداری، مانند سقط جنین، زایمان زودرس و پره اکلامپسی یا فشار خون بالا

بیشتر بخوانید: بهترین رژیم غذایی پرکاری تیروئید کدام است؟

پیشگیری از پرکاری تیروئید

هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از پرکاری تیروئید وجود ندارد اما شما می‌توانید با انجام موارد زیر ریسک ابتلا به این بیماری را کاهش دهید:

• سطح هورمون‌های خود را در طول بارداری و تا ۶ ماه پس از زایمان بررسی کنید.
• در صورت ابتلا به دیابت، آن را کنترل کنید.
• سطح ویتامین B12 خود را بررسی کنید؛ افراد مبتلا به کم خونی بدخیم، ریسک بالاتری برای ابتلا به پرکاری تیروئید دارند.
• اگر در گذشته مشکلات تیروئید داشته‌اید یا تحت عمل جراحی تیروئید قرار گرفته‌اید یا اگر مشکلات تیروئید در خانواده شما ارثی است، به طور منظم سطوح هورمون‌های تیروئید خود را چک کنید.

حرف آخر

پرکاری تیروئید یک وضعیت پزشکی است که در آن غده تیروئید شما هورمون‌های بیش از حد تولید می‌کند؛ به ویژه هورمون T4. پرکاری تیروئید می‌تواند در مردان و زنان اتفاق بیفتد اما آمار ابتلا به پرکاری تیروئید در زنان بیشتر از مردان است. دریافت تشخیص پرکاری تیروئید می‌تواند استرس زا باشد. خبر خوب این است که پرکاری تیروئید یک بیماری قابل کنترل و قابل درمان است. اگر علائم پرکاری تیروئید را تجربه می‌کنید یا عوامل خطر خاصی مانند سابقه خانوادگی دارید، حتما برای بررسی بیشتر به متخصص مراجعه کنید.